Rozwód kościelny nie istnieje - jest stwierdzenie nieważności małżeństwa.
W kościele katolickim nie ma rozwodów. Związek małżeński raz zawarty i dopełniony przez akt seksualny cieszy się przymiotem nierozerwalności, tzn. nie może być zawarty na określony czas, lecz dozgonnie - do chwili śmierci jednego ze współmałżonków. Prawo kanoniczne nie zna pojęcia rozwód kościelny - stosowanym powszechnie terminem jest stwierdzenie nieważności małżeństwa lub orzeczenie o nieważności.
Rozwód cywilny a stwierdzenie nieważności małżeństwa
Porównywanie rozwodu do kanonicznego stwierdzenia nieważności małżeństwa może mieć swoje źródło w skutkach, do jakich oba te procesy mogą doprowadzić, a mianowicie możliwości ponownego zawarcia związku (cywilnego po rozwodzie i kościelnego po stwierdzeniu nieważności małżeństwa). Nie zmienia to faktu, że porównywanie ze sobą tych dwóch procesów jest błędne.
„Rozwód kościelny” to pojęcie mylące
Małżeństwo cywilne w swoim założeniu, choć powinno być związkiem trwałym, nie ma charakteru nierozerwalnego. W kanonicznym procesie sąd kościelny weryfikuje ważność zawartej przed ołtarzem umowy, tzn. sprawdza, czy małżonkowie wypełniali w tamtym okresie wymogi, jakie stawia przed narzeczonymi prawo kanoniczne (kościelne). Jeżeli w trakcie procesu zostanie udowodnione, że wymogi te nie zostały zachowane, wyrok kończący proces stwierdzi, że umowa między narzeczonymi, nie została de facto nigdy zawarta. Wobec tego traktujemy, że małżeństwa, pomimo wszelkich przejawów zewnętrznych (biała suknia, goście weselni, wspólne zamieszkanie, wspólne potomstwo), nie było, a w konsekwencji osoby ślubujące sobie nadal są stanu wolnego.
“Rozwód kościelny” nie istnieje - rozwód to zaprzestanie umowy, a małżeństwo sakramentalne jest nierozerwalne
Inaczej jest w procesie rozwodowym, podczas którego sąd cywilny bada czy nastąpił trwały rozpad małżeństwa, ewentualnie który z małżonków jest winien rozkładowi pożycia małżeńskiego. Sąd tym samym nie skupia się na ważności zawartej umowy małżeńskiej, nie kwestionuje jej ważności, ale weryfikuje czy jest wola zaprzestania kontynuowania tej umowy przez małżonków. A zatem nie można mówić o „rozwodzie kościelnym”, ponieważ sam rozwód stoi w sprzeczności z nierozerwalnością małżeństwa sakramentalnego.
Podczas procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa sąd kościelny weryfikuje czy podczas ceremonii w kościele wyrażona wola przez narzeczonych była skuteczna – to znaczy czy małżeństwo faktycznie powstało. W zależności od przyjętego tytułu w procesie weryfikowane są przesłanki, które miałyby świadczyć o ważności lub nieważności sakramentu. Natomiast poprzez rozwód sąd cywilny stwierdza, że między małżonkami ustało pożycie małżeńskie i nie ma już u nich woli kontynuowania małżeństwa. Dlatego nie może być mowy o „rozwodzie kościelnym” – bo żadną władzą ludzką nie można rozwiązać węzła małżeńskiego ważnie zawartego.
Różnica między rozwodem cywilnym a stwierdzeniem nieważności małżeństwa
Różnicę między rozwodem cywilnym a stwierdzeniem nieważności małżeństwa można obrazowo pokazać na przykładzie młodej pary w dniu ich ślubu. Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa analizuje to co wydarzyło się, gdy stali przy ołtarzu i składali przysięgę, natomiast rozwód cywilny to, co zdarzyło się, gdy wyszli z kościoła i się rozstali. Jest to oczywiście duże uproszczenie.
Należy jednak wskazać wyjątkowe sytuacje, gdy kościół w pewien sposób dokonuje rozwiązania węzła małżeństwa. Chodzi o przypadki dyspensy od małżeństwa zawartego a niedopełnionego oraz o tak zwany przywilej wiary.
Dyspensa od małżeństwa zawartego i niedopełnionego ma miejsce wtedy, gdy po zawarciu małżeństwa nie doszło do jego skonsumowania poprzez akt seksualny. Jedynie papież ma władzę do udzielenia takiej dyspensy. Natomiast przywilej wiary tzw. Pawłowy polega na rozwiązaniu małżeństwa osoby, która została chrześcijaninem, będąc wcześniej w związku małżeńskim i gdy jego dotychczasowy małżonek nie chce utrzymywać dalej tego związku. Jest to bardzo rzadka sytuacja i ma miejsce głównie w krajach misyjnych, zwłaszcza tam, gdzie praktykowane jest wielożeństwo. W tym przypadku decyzje wydaje również Stolica Apostolska.
Rozwód kościelny – powody
W Prawie Kanonicznym występują trzy grupy powodów, które mogą być przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego. Pierwsza z nich to przeszkody zrywające - na przykład przeszkoda niemocy płciowej, czyli impotencja czy przeszkoda wieku - według Kodeksu Prawa Kanonicznego mężczyzna nie może zawrzeć małżeństwa przed ukończeniem szesnastego roku życia, a kobieta przed ukończeniem czternastego roku życia.