Sprawa o stwierdzenie nieważności małżeństwa, a sprawa o rozwód cywilny – podobieństwa i różnice

W obecnych czasach coraz więcej osób wnosi sprawę o stwierdzenie nieważności małżeństwa do sądu kościelnego, jednocześnie prowadząc przed sądem cywilnym sprawę rozwodową. Należy pamiętać, że są to dwa odrębne porządki prawne: porządek prawa kanonicznego i porządek prawa państwowego.

Wzajemne relacje między kościołem, a państwem reguluje konkordat, czyli dwustronna umowa zawarta między Stolicą Apostolską, a jakimś państwem (Rzeczpospolita Polska taki konkordat ze Stolicą Apostolską zawarła 28 lipca 1993 roku). Ustawodawstwo to jest wyrazem poszanowania niezależności i autonomii odrębnych porządków prawnych. Wyklucza się wzajemne uznawanie orzeczeń zapadających w sądzie kościelnym i sądzie cywilnym.

 

Zarówno ustawodawstwo kościelne jak i państwowe szczegółowo reguluje zagadnienia z zakresu prawa materialnego i procesowego małżeńskiego.

Ze sprawami małżeńskimi ściśle związane są takie zagadnienia jak:

• właściwość sądu,
• pozew o rozwód i skarga powodowa,
• zagadnienia związane z przesłuchaniem stron i świadków,
• skład orzekający,
• wyrokowanie.

Regulacje dotyczące spraw o stwierdzenie nieważności małżeństwa zawarte są w kodeksie prawa kanonicznego, natomiast spraw o rozwód m.in. w kodeksie postępowania cywilnego oraz kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Warto przy tym wspomnieć, że potocznie stosowany termin rozwód kościelny, jest sformułowaniem błędnym (rozwód dotyczy jedynie postępowania cywilnego).

Skarga powodowa a pozew o rozwód - na czym polega różnica?

W kodeksie prawa kanonicznego strona powodowa ma niejako „do wyboru“ cztery rodzaje właściwości sądu.

Skargę można zatem wnieść do:

1. Trybunału diecezji, w której małżeństwo zostało zawarte,
2. Trybunału diecezji, w której strona pozwana przebywa na stałe lub tymczasowo;
3. Trybunału diecezji, w której miejsce stałego pobytu ma strona powodowa (pod warunkiem, że obydwie strony przebywają na terytorium tej samej Konferencji Biskupów, a wikariusz sądowy stałego miejsca zamieszkania strony pozwanej, po jej wysłuchaniu, wyrazi na to zgodę),
4. Trybunału miejsca, w którym ma zostać zebrana większość dowodów (jeżeli wikariusz sądowy miejsca pobytu strony pozwanej wyrazi na to zgodę, a strona pozwana nie zgłosi sprzeciwu).

 

Pozew o rozwód składa się w sądzie, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.

W sądownictwie państwowym sprawa rozpoznawana jest na podstawie złożonego przez powoda pozwu, a sądownictwie kościelnym na podstawie złożonej skargi. Pozew określa właściwy sąd, określa strony, wskazuje żądania pozwu i zawiera uzasadnienie. Skarga zawiera podobne elementy i powinna określać właściwy sąd, strony, zawierać tytuł z jakiego ma być prowadzony proces oraz uzasadnienie.

Przebieg procesu rozwodowego i unieważnienia małżenstwa

W sprawach o rozwód sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników, w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa także rozpatruje sprawę trybunał kolegialny, a dodatkowo powoływany jest obrońca węzła małżeńskiego i notariusz.

Odnośnie przesłuchania, jako pierwsze w sądzie kościelnym i państwowym przesłuchiwane są strony, a po nich świadkowie. W sądzie kościelnym przesłuchanie odbywa się w obecności sędziego audytora i notariusza, natomiast w sądzie państwowym w obecności pełnego składu orzekającego i protokolanta. Oba procesy kończą się wyrokiem.

Wyrok sądu kościelnego odwołuje się do imienia Bożego, co podkreśla odpowiedzialność sędziów rozstrzygających w danej sprawie przed Bogiem. W procesie kanonicznym stwierdza się nieważność małżeństwa po udowodnieniu określonego tytułu i bada moment zawierania małżeństwa, natomiast rozwód orzeka się, gdy nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego.

Przytoczone informacje wyraźnie wskazują na podobieństwa i różnice w docieraniu do ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa i sprawach rozwodowych tj. do wydania wyroku. Podkreślić jednak trzeba, że sądy państwowe i kościelne są niezależne od siebie i pełnią różną rolę w wymiarze społecznym. Postępowania przed sądem państwowym i kościelnym ukierunkowane są na różne cele.

 

(Artykuł przygotowany przez adwokatów kościelnych z Poradni Rodzinnej Salomon w oparciu o: kpk, kc, kro, konkordat, ks. W. Mazurowski Warto wiedzieć)