Stwierdzenie nieważności małżeństwa - odwołanie, apelacja od wyroku
Rozstrzygnięcie sporu jest dla stron najważniejszym etapem czynności sądowych. Ze względu na to, że nie zawsze jest ono dla stron satysfakcjonujące, istnieje w systemie kanonicznego prawa procesowego zasada apelacji. Nie każdy proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa kończy się wyrokiem stwierdzającym, że małżeństwo zostało zawarte w sposób nieważny. Strona, która nie zgadza się z wyrokiem sądu kościelnego, ma prawo złożyć odwołanie od wyroku. Służy temu apelacja - instytucja znana zarówno w prawie państwowym, jak i w prawie kanonicznym. Na czym polega? Ile trwa? Jakie dokumenty należy przygotować?
Proces kanoniczny (kościelny) - apelacja od wyroku sądowego
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. zawiera definicję apelacji w kan. 1628, z którego wynika, że: „apelacja jest to odwołanie się przez stronę, która czuje się pokrzywdzona wyrokiem, do wyższego sędziego, czyli do sądu wyższej instancji”. Oprócz stron nieusatysfakcjonowanych wyrokiem sądu, prawo odwołania się mają również rzecznik sprawiedliwości i obrońca węzła małżeńskiego, w sprawach, w których wymagana jest jego obecność.
Prawo apelacji jest ustawowym uprawnieniem związanym ściśle z naturalnym prawem człowieka do obrony przed niesprawiedliwością. Instytucja ta ma na celu ponowne rozpatrzenie sprawy, a tym samym uchylenie poprzedniej decyzji lub zmianę wyroku wydanego przez sąd niższy, który jest niekorzystny dla strony apelującej. Podstawą apelacji jest przeświadczenie strony, że wyrok sądu niższej instancji jest dla niej niesprawiedliwy. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię, niewłaściwe ustalenie stanu faktycznego lub niewyjaśnienie istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności faktycznych.
Proces kanoniczny - miejsce składania apelacji oraz dokumenty potrzebne do jej złożenia
By złożyć odwołanie, od wyroku Sądu Kościelnego, należy przygotować dwa dokumenty: apelację oraz jej uzasadnienie. Pierwszy z nich kierujemy do sądu, który wydał wyrok w I instancji. Jeżeli w apelacji nie wskazano, do jakiego trybunału została skierowana apelacja, prawodawca wprowadził domniemanie prawne, które określa trybunał apelacyjny. Jest nim na kanwie kan. 1438 KPK:
- trybunał metropolity, jeśli wyrok został wydany przez trybunał biskupa sufragana;
- trybunał, który został za zgodą Stolicy Apostolskiej wyznaczony na stałe przez metropolitę, gdy wyrok wydał jego trybunał.
Warto dodać, że sądem apelacyjnym dla każdego trybunału jest także Trybunał Roty Rzymskiej. Strona zawsze ma prawo do skierowania apelacji do sądu kościelnego na terenie Polski, ale może także zdecydować się na Trybunał Roty Rzymskiej. Kwestią rozstrzygającą mogą być finanse, czas, konieczność przetłumaczenia wszystkich potrzebnych dokumentów lub dyspozycyjność stron. Trybunał w Rzymie rozpatruje bardzo wiele spraw z całego świata, nie tylko z zakresu prawa małżeńskiego. Ten czas może być zatem dłuższy niż w sądzie kościelnym na terenie Polski.
Papież Franciszek podczas spotkania z prawnikami Roty Rzymskiej apelował o to, aby ułatwić i przyspieszyć procesy o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Ponadto podkreślił, że jeżeli tylko istnieją ku temu możliwości, taka procedura w Rocie Rzymskiej powinna być bezpłatna.
Jeśli druga strona odwoła się do innego trybunału apelacyjnego, sprawę rozpatruje trybunał wyższego stopnia. Np. jedna strona odwołała się do sądu metropolitarnego, druga do Roty Rzymskiej – sprawa będzie przekazana do Roty (kan. 1632).
Uzasadnienie apelacji należy złożyć już do właściwego sądu apelacyjnego. Przykładem może być Metropolitalny Sąd Warszawski, który jest trybunałem apelacyjnym dla:
- Sądu Metropolitalnego Lubelskiego;
- Metropolitalnego Trybunału Łódzkiego;
- Sądu Biskupiego Diecezji Płockiej;
- Sądu Duchownego w Poznaniu;
- Sądu Kościelnego w Radomiu.
Co powinno zawierać uzasadnienie apelacji od wyroku o uznanie małżeństwa kościelnego za nieważne?
Oprócz formalnych kwestii, takich jak wskazanie numeru sprawy w I instancji, danych osobowych, daty, miejscowości czy własnoręcznego podpisu, uzasadnienie powinno zawierać część merytoryczną. W uzasadnieniu należy wspomnieć o wszystkich faktach i okolicznościach, które nie zostały poruszone w Sądzie I Instancji, a przemawiają za stanowiskiem apelującego, a więc za tytułem prawnym, od którego apelujemy. Ponadto w tej części należy wskazać, dlaczego nie zgadzamy się z wyrokiem Sądu I Instancji. Warto także wzmocnić swoją argumentację nowymi dowodami lub dodatkowymi świadkami.
Możemy również ubiegać się o ponowną konsultację z biegłym psychologiem, w szczególności w przypadkach spraw odnoszących się do spraw z tytułu niezdolności psychicznej co do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich. Zdarza się, że opinia wydana przez biegłego psychologa w Sądzie I Instancji nie została sporządzona w pełni profesjonalnie i zawiera braki merytoryczne. Dlatego też podczas procesu w sądzie apelacyjnym warto o nią prosić.
Terminy składania apelacji i uzasadnienia apelacji
Kodeks Prawa Kanonicznego wskazuje, iż apelację od wyroku Sądu Kościelnego należy zgłosić sędziemu, który wydał wyrok, w nieprzekraczalnym terminie piętnastu dni użytecznych od wiadomości o ogłoszeniu wyroku. Istotne jest wskazanie, iż czasu na złożenie apelacji jest niewiele, bo zaledwie 15 dni. Czas ten liczymy od momentu doręczenia stronie wyroku – najczęściej za pośrednictwem operatora pocztowego – a nie jego zredagowania w Sądzie Kościelnym. Przy czym dnia, w którym list został doręczony przez pracownika urzędu pocztowego nie liczymy, ponieważ czas ten biegnie od dnia następnego.
W przypadku wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa upłynięcie czasu na zgłoszenie apelacji, powoduje utratę prawa do apelacji. Natomiast w przypadku, gdy wyrok jest za ważnością zawartego małżeństwa można zgłosić apelację nawet po upływie tego terminu. Wynika to z tego, że wyrok ten nie zmienia sytuacji małżonków – nadal trwają w małżeństwie.
Jeżeli zaś chodzi o poparcie, czyli uzasadnienie apelacji, to jest to jedno z najbardziej skomplikowanych pism w całym procesie. Wymaga ono nie tylko znakomitej wiedzy z zakresu kanonicznego prawa kanonicznego, lecz także umiejętności argumentacji swoich racji. Kodeks Prawa Kanonicznego wskazuje, iż apelację należy poprzeć u sędziego, do którego jest kierowana, w ciągu miesiąca od jej zgłoszenia, chyba że sędzia, od którego się apeluje, udzielił stronie dłuższego terminu do jej poparcia. Istotne jest wskazanie, że okres miesiąca liczymy od momentu złożenia apelacji, a nie otrzymania listu z sądu biskupiego.
Ile trwa proces rozpatrzenia apelacji od wyroku Sądu Kościelnego?
Zgodnie z zaleceniem prawa kanonicznego proces apelacyjny powinien trwać krócej niż ten w sądzie I instancji. Kan. 1453 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. stanowi, aby sprawy w sądzie II instancji nie przeciągały się dłużej niż 6 miesięcy. W praktyce czas ten jest niestety dłuższy.
Jak napisać poprawną apelację?
Apelacja i jej uzasadnienie w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa to pisma skomplikowane i wymagające specjalistycznej wiedzy z zakresu kanonicznego prawa małżeńskiego i prawa procesowego. W związku z tym najlepszym rozwiązaniem jest powierzenie tej sprawy profesjonaliście, jakim jest adwokat prawa kanonicznego. Nie istnieje żaden wzór apelacji od wyroku sądu biskupiego. Adwokat kościelny sporządzi te pisma na podstawie własnej wiedzy i doświadczenia. Pozwoli to na zaoszczędzenie czasu, uniknięcie błędów i przeprowadzenia apelacji w sposób rzetelny oraz prawidłowy.
Postępowanie apelacyjne od wyroku Sądu Kościelnego - zmiany wprowadzone przez papieża Franciszka
Ogromną reformę w zakresie postępowania apelacyjnego przyniósł wydany przez papieża Franciszka list apostolski motu proprio „Mitis Iudex Dominus Iesus”, promulgowany 8 września 2015 r. Na mocy tej reformy wyrok stwierdzający nieważność małżeństwa, który zapadł w I instancji, po upływie terminów przewidzianych na wniesienie apelacji, staje się wyrokiem prawomocnym i wykonalnym.
Przed reformą do stwierdzenia nieważności małżeństwa było konieczne uzyskanie dwóch zgodnych wyroków pro nullitate, czyli przemawiających za nieważnością związku małżeńskiego. Wydanie wyroku afirmatywnego, czyli stwierdzającego nieważność, przez sąd I instancji było niewystarczające i wiązało się z obligatoryjną apelacją. Dopiero, gdy sąd II instancji zatwierdził wyrok I instancji, wyrok ten stawał się po upływie terminów przeznaczonych na ewentualne kolejne apelacje - prawomocny i wykonalny. Aktualnie wyrok sądu I instancji staje się prawomocny, a po upływie terminów przewidzianych na apelację także wykonalny. Gdyby jednak strona czuła się wyrokiem w jakimś zakresie pokrzywdzona, ma prawo wnieść do Sądu II instancji apelację. Nie ma ona jednak już charakteru obligatoryjnego, a jedynie fakultatywny. Warto pamiętać, iż apelacja nie zawsze musi zostać przyjęta przez trybunał apelacyjny. Może to być spowodowane różnymi okolicznościami, z których najprostszą jest brak jej zasadności.
Jeżeli mają Państwo jakiekolwiek pytania, adwokat kościelny z Kancelarii Salomon, chętnie na nie odpowie. Zapraszamy do kontaktu!